De Theory of Mind is het vermogen om je in de ander te verplaatsen en om het gedrag van de ander te kunnen begrijpen, verklaren en voorspellen. Als dit vermogen minder goed ontwikkeld is, begrijp je jezelf en anderen minder goed. Sociale situaties kunnen dan meer lastig voor je zijn. Daarnaast kan je soms moeilijk in te schatten wat wenselijk gedrag is. Moeite om jezelf in de ander te verplaatsen kan tot veel misverstanden leiden.
Ontbrekende informatie in gesprekken
Zo lang iets letterlijk gezegd wordt, heb je weinig Theory of Mind nodig. Echter worden dingen niet altijd juist gezegd of aan de verbeeldingskracht over gelaten. Iemand met autisme is niet altijd goed in staat om deze ontbrekende informatie aan te vullen vanuit hun fantasie. Ze hebben behoefte aan complete, concrete en expliciete boodschappen zonder dat ze een beroep hoeven te doen op hun verbeeldingskracht, want dat is vaak ingewikkeld. Daarom worden boodschappen ook vaak ‘te letterlijk’ genomen en worden sarcasme en grapjes soms niet of pas later herkend.
Herkennen en verwoorden van gevoelens
Als je Theory of Mind meer beperkt is, heeft dat ook gevolgen voor het herkennen, verwoorden van je gevoelens, mening, wensen en (on)mogelijkheden. Als je daarnaast moeite hebt om je te verplaatsen in een ander, dan is het lastig voor je om hier rekening mee te houden. Dit zorgt ervoor dat je maar beperkt invloed hebt in de invloed van je eigen gedrag op de gedachten, gevoelens en gedrag van de ander. Dit kan snel tot miscommunicatie en conflicten leiden. Juist als anderen zich voor jouw gevoel onbegrijpelijk en onvoorspelbaar gedragen. Communicatieproblemen bij autisme komen dan ook relatief vaak voor. De Theory of Mind hoeft echter niet bij elk persoon met autisme meer beperkt te zijn. Bij sommige personen speelt dit niet of in mindere mate.